Барысаў камень

Барысаў камень («1-ы Барысаў камень», «Барыс», «Барыс-Глеб»,^[1] «Барыс-Хлебнік»^[2]) — вялікі валун у Полацку каля Сафійскага сабора. Да 1981 г. знаходзіўся ў рэчышчы Заходняй Дзвіны каля вёскі Падкасцельцы. Доўгі час гэты Барысаў камень лічыўся адзіным ацалелым у Беларусі.

Гісторыя

Камень у канцы XIX стагоддзя.

Першапачаткова камень знаходзіўся прыкладна ў 5 кіламетрах ад Полацка, уніз па цячэнні Заходняй Дзвіны, бліжэй да левага берага, насупраць вёскі Падкасцельцы (увайшла ў склад сучаснага Наваполацка). З-за таго, што цячэнне ракі падмывала адзін бок каменя, ён быў перакулены так, што вяршыня крыжа была нахілена да вады.

Камень у канцы XIX стагоддзя.

Паводле звестак А. М. Семянтоўскага гэты камень быў названы «Барысам-Хлебнікам», бо ён бывае бачны цалкам, па народнаму «выходзіць з вады», каля дня святкавання Св. князёў Барыса і Глеба, гэта значыць 24 ліпеня. Каля гэтага ж часу звычайна пачынаецца і ўборка збожжа, што і адзначана народам у прымаўцы: «На Глеба Барыса, да хлеба бярыся».^[2] Наконт назвы каменя «Барыс-Глеб» А. П. Сапуноў адзначае, што «…літару „г“ Беларусы вымаўляюць вельмі мякка амаль як „х“ (дакладней, як лацінскае „h“); такім чынам, народ наш вымаўляе „Барыс-Хлеб“…»^[1].

Спроба выцягнуць камень у 1889 годзе.

Першая спроба выцягнуць камень з ракі адбылася ў 1889 годзе і скончылася няўдачай. Амаль праз сто гадоў, у 1981 годзе камень усё ж быў падняты з Дзвіны і пастаўлены ў Полацку насупраць Сафійскага сабора. З-за натуральнага выветрывання палявога шпату, паверхня каменя крупчастая і няроўная, а надпіс на ім прачытваецца дрэнна.

Апісанне

Камень-валун складзены з палявога шпату чырванаватага колеру, у акружнасці складае каля 8 м, паверхня няроўная. На камені высечаны чатырохканцовы крыж на ступеньчатым падножжы даўжынёй больш за 1,5 м і надпісы «ХС

Прарысоўка надпісу

НИКА» і «Господи помози рабу своему Борису». Раней у басейне Заходняй Дзвіны было больш за дзесяць валуноў з аднолькавымі крыжамі і надпісамі. Мяркуюць, што крыжы выбіты паводле загаду князя Барыса Усяславіча ў першай трэці XII ст. у сувязі з ажыўленнем язычніцкіх вераванняў і для ўвекавечання імя князя.

Зноскі

Літаратура

• Збор помнікаў гісторыі і культуры Беларусі / АН БССР. Ін-т мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору; Рэд. кал.: С. В. Марцэлеў (гал. рэд.) і інш. — Мн.: БелСЭ, [1984—1988].
• Дзяржаўны спіс гісторыка-культурных каштоўнасцей Рэспублікі Беларусь: [Даведнік] / склад. В. Я. Абламскі, І. М. Чарняўскі, Ю. А. Барысюк. — Мн.: БЕЛТА, 2009. — 684 с. — 1 000 экз. — ISBN 978-985-6828-35-8.